Historia
Obecny kościół parafialny to trzecia świątynia powstała na tym miejscu. Pierwszą był kościół ewangelicki pod wezwaniem Świętego Mikołaja, pełniący rolę świątyni przyzamkowej należącej do rodziny Stillfried; został zniszczony 27 maja 1622 roku w czasie napadu na miasto Bernharda von Thurna - dowódcy czeskich partyzantów z pobliskiego Kłodzka. W 1623 roku rozpoczęto odbudowę kościoła (w stylu barokowym) i przeniesiono do niego parafię katolicką. Jedynym problemem były gabaryty budowli, zbyt małej jak na stale rosnącą liczbę parafian (w 1881r. już 11336 osób). Gdy zaczęto się zastanawiać nad rozwiązaniem tego problemu, 23 maja 1884 roku wybuchł groźny pożar, który z okolicznych domów i kościoła pozostawił zgliszcza. Uratowano tylko Przenajświętszy Sakrament, główne obrazy, figury, przenośne ołtarzyki, szaty i naczynia liturgiczne.
Jeszcze w 1884 roku podjęto decyzję o wybudowaniu nowego kościoła na 4000 miejsc. Miał stanąć na tym samym placu powiększonym o dwie dokupione parcele teatru miejskiego i mieszkańca ul.Kościelnej. Jednocześnie wiosną 1885 roku zaczęto wyrównywać teren przykościelnego cmentarza, na którym od 1818r. nie grzebano już zmarłych, a 30 saperów z Nysy przez 4 dni rozsadzało mury spalonej świątyni. Autorem projektu nowego kościoła był inż. Ebers z Wrocławia. 27 lipca 1885 z najstarszej noworudzkiej świątynii p.w. Podwyższenia Świętego Krzyża ruszyła na plac budowy procesja, której uczestnicy przenieśli i zamurowali w fundamentach absydy kamień węgielny. 19 września 1885r. zakończono budowę fundamentów. W roku 1886 murarze z Adolfem Lauterbachem z Wojborza rozpoczęli wznoszenie murów, które jeszcze przed zimą doprowadzono do wysokości dachu. W 1887r. z pieczołowitością wznoszono filary utrzymujące sklepienie i chór, a także rozpoczęto budowę plebanii (również w stylu neogotyckim).
Rok 1888 upłynął na konstruowaniu wiązań dachowych i pokryciu ich francuską dachówką, a także na budowie wieżyczki sygnaturkowej, w której umieszczono dzwon ludwisarza Geittnera z Wrocławia. W 1889r. rozpoczęto wznoszenie strzelistej wieży ponad poziom dachu i wykańczano galerie i sklepienia, a artysta malarz Krachwitz z Ząbkowic Śląskich przystąpił do prac zdobniczych wewnętrznych ścian, sklepień i prezbiterium. W tym samym roku, 25 czerwca, zmarł proboszcz parafii ks. Ernst Hoffman. Został pochowany w krypcie na skrzyżowaniu naw. Pod koniec 1889r., już pod kierownictwem ks. prob. Augustina Staude, rozpoczęto układać ceglane posadzki i schody do prezbiterium. W grudniu zamontowano ołtarze, rzeźby i obrazy oraz organy i ambonę. Próbne kazanie wygłoszone przez proboszcza dowiodło, że świątynia jest wystarczająco akustyczna. 6 stycznia 1890r. w niewykończonym jeszcze kościele odprawiono pierwszą Mszę Św., a na Wielkanoc zamontowano ławki z niewielkimi zdobionymi drzwiczkami. W lecie posadzkę wyłożono płytami z czerwonego piaskowca, a prezbiterium - płytkami imitującymi mozaikę.
We wrześniu 1890 roku na wieży zawieszono trzy dzwony z brązu. Uroczystej konsekracji kościoła p.w. Świętego Mikołaja dokonał ks. kard. Franz von Schonborn z Pragi 18 października 1890r. Tuż po tym wydarzeniu na skrzyżowaniu naw zawisł olbrzymi żyrandol z 48 ramionami świeczników i 16 wieżyczkami z figurami świętych, jednak wobec obaw parafian o własne bezpieczeństwo w 1896r. ślusarz Tadeusz Bittner przerobił ten żyrandol na dwa mniejsze na wzór żyrandoli z katedry w Akwizgranie.
W latach 1896 - 1898 zbudowano kaplicę Matki Bożej Bolesnej, pod którą umieszczono szczątki parafian pochowanych na dawnym przykościelnym cmentarzu. Wewnątrz umieszczono rzeźbę zwaną Pieta, przedstawiającą Matkę Bożą trzymającą ciało Chrystusa zdjęte z Krzyża i rozpaczającą po stracie Syna. Prawdopodobnie pod koniec XIX wieku w mur od strony ul. Kościelnej wstawiono płyty nagrobkowe pochodzące z cmentarza, przedstawiające rodzinę Kesslerów (z 1617r.), niewiastę Judytę (z 1631r.), Franza Rosenberga (z 1798r.). W 1901r. kościół zyskał elektryczne oświetlenie.
W czasie I Wojny Światowej dzwony, miedziane rynny i piszczałki organowe zostały zarekwirowane dla potrzeb wojska. W 1919r. na miejscu dzwonów z brązu zawieszono stalowe, a dopiero 16 grudnia 1927r. ponownie zamontowano piszczałki. W 1924r. kościół został wyposażony w stacje Drogi Krzyżowej, dzięki czemu można było w nim odprawiać nabożeństwa w czasie Wielkiego Postu.
W listopadzie 1939r. firma Theodor Mahr i Synowie rozpoczęła prace nad systemem ogrzewania świątynii nawiewami ciepłego powietrza. Instalację, pomimo oszczędności spowodowanych trwaniem II Wojny Światowej, zakończono w grudniu 1940r., jednak zużycie węgla, dochodzące w sezonie grzewczym do 70 ton spowodowało, że tego typu ogrzewanie stało się nieopłacalne.
W 1945r. kościół wraz z miastem przeszły w ręce Polaków. Pierwszym polskim proboszczem został mianowany ks. dr Michał Białowąs, który objął to stanowisko dopiero 11 czerwca 1946r. Na przełomie 1951 i 1952r. zainstalowano głośniki i mikrofony. W latach 1953 - 56 świątynia utraciła bezpowrotnie figury apostołów: Macieja i Niemiec Bonifacego; zaginęła znaczna część niemieckich archiwów, a ozdobne drzwiczki zamykające wejścia do ławek zostały spalone. 16 czerwca 1960r. wybuchł pożar, który strawił dach zakrystii. Na szczęście płomienie nie wyrządziły poważniejszych szkód i szybko przystąpiono do naprawy dachu. W latach 1962 - 1968 wymieniono instalację elektryczną, silniki do organów, naprawiono przypory i zabezpieczono konstrukcję wieży, jednocześnie w prezbiterium ustawiono ołtarz soborowy.
Lata 1970 - 1974 to czas renowacji kościoła parafialnego, zwłaszcza w zakresie zdobień na filarach, ścianach i sklepieniach, które po 80 latach straciły swój koloryt. Oczyszczono także ołtarze i sprzęt liturgiczny.
Setną rocznicę konsekracji kościoła (przypadającą na 18 października 1990) połączono z obchodami Misji Świętych w noworudzkiej parafii (9 - 13 maja 1990). W ciągu ostatniego dziesięciolecia świątynia zyskała m. in.: nowy soborowy ołtarz harmonizujący ze stylem kościoła, nagłośnienie, które zastąpiło stare i wysłużone głośniki, a także system ogrzewania ciepłym powietrzem z użyciem gazu ziemnego. Także, dzięki staraniom noworudzkich księży i parafian, rozpoczęto szczegółową i profesjonalną renowację ołtarzy (na razie odnowione zostały ołtarze: Św. Mikołaja, Św. Franciszka z Asyżu i Serca Pana Jezusa.- stan - 10.09.2000). Tak, w znacznym skrócie, przedstawia się ponad stuletnia historia noworudzkiego kościoła parafialnego, który dumnie króluje nad miastem.